‘Het besluit van Gelderland is omgeven door juridische angst’
In een cirkel rond de Veluwe kunnen beoogde windmolens toch niet verrijzen. Vanwege één roofvogel: de wespendief. Een windparkbouwer en een vogelaar spreken zich uit over het ingrijpende besluit van de provincie Gelderland.
Het besluit
Soms zitten goede bedoelingen elkaar in de weg. Aan de rand van de Veluwe is plek om windmolens neer te zetten voor groene energie, maar vliegt ook de wespendief, een beschermde roofvogel. Wat is er dan belangrijker: het in stand van houden van de natuur of het tegengaan van klimaatverandering?
Het was een interessant dilemma voor de provincie Gelderland, waarbij het ene probleem – wespendief in de knel – ook nog eens door het andere probleem – een warmer klimaat – is veroorzaakt. Windmolenuitbaters en vogelbeschermers volgden het op de voet.
Immers, door onder meer droogte als gevolg van klimaatverandering zijn er tegenwoordig minder wespen op de Veluwe. De wespendief gaat daarom buiten het natuurgebied op zoek naar aanvullend voedsel. Windmolens zijn op die tocht gevaarlijke obstakels die de vogels uit de lucht zouden kunnen slaan. Anders bekeken kunnen de machines klimaatverandering juist tegengaan, waardoor uiteindelijk weer meer wespen op de Veluwe komen en de wespendief voor voedsel minder hoeft te zwerven buiten het natuurgebied.
Gelderland nam eind vorig jaar een besluit in deze kwestie. In het voordeel van de roofvogel. Hierdoor kunnen zeker 16 tot 18 beoogde, grote windmolens (tot 250 meter hoog) rond de Veluwe niet doorgaan, blijkt uit een inventarisatie van de Volkskrant. Daarmee zet Gelderland niet alleen de eigen klimaatdoelen onder druk, maar ook de landelijke. In het Nationale Klimaatakkoord was namelijk afgesproken dat molens rond de Veluwe zo’n 1,5 procent zouden leveren van de totale energieopbrengst uit zon en wind op land in Nederland tot 2030.
De wespendief
In een zone van 1 kilometer rond de Veluwe is een volledig moratorium voor windmolens afgekondigd. In een ruimere ring van 8 kilometer rond het Natura 2000-gebied gaat maar één windproject zeker door, over een tweede project wordt nog nagedacht. Wel zijn beperkingen opgelegd: gedurende de broedtijd van de wespendief, dus in ieder geval in juli en augustus, mogen de molens niet draaien. Weliswaar is de zomer een windluwe periode, maar het drukt desondanks de winstgevendheid.
Van de wespendief zijn er nu zo’n 95 broedparen in plaats van de volgens Europese natuurbeheerafspraken gewenste honderd. De vogel wordt dus niet onmiddellijk met uitsterven bedreigd. De stop op windmolens kan dan ook drastisch lijken, temeer daar niet onomstotelijk is vastgesteld dat de roofvogel geneigd is tegen draaiende rotorbladen van windmolens aan te vliegen.
Toch blijkt uit ecologisch onderzoek dat de provincie liet doen, dat een botsing tussen wiek en wespendief niet valt uit te sluiten. En in de wet staat nu eenmaal dat nieuwe windmolens niet meer dan 1 procent mogen bijdragen aan extra vogelsterfte. Dus zegt verantwoordelijk gedeputeerde van Gelderland, Jan van der Meer: ‘De soort is nu al kwetsbaar, dus mogen er geen risico’s bijkomen.’
Thijs Afman, directeur Prowind Nederland
De windparkbouwer – Thijs Afman, directeur Prowind Nederland
Hij is blij dat het windpark waar hij aan werkt nabij de Veluwe als enige wél kan doorgaan, maar zorgen heeft Thijs Afman van Prowind uit Zwolle ook. Want de ‘gekkigheid’ – zo’n vijftien windmolens schrappen zonder dat duidelijk is of dit de beschermde vogel in kwestie helpt – komt boven op de toch al ‘eindeloze procedures’ waar windparkontwikkelaars mee te maken hebben in Nederland.
‘Als het gaat om het volgen van Europese wetgeving, zoals bij de instandhouding van een beschermde vogelsoort, zijn besluiten zoals die van Gelderland ingegeven door juridische angst’, zegt Afman, directeur van de Nederlandse afdeling van het Duitse windparkbedrijf. Overigens is die vrees volgens hem terecht in een land waar het ‘heel eenvoudig is’ besluiten aan te vechten bij de hoogste bestuursrechter, de Raad van State. Met altijd uitstel tot gevolg.
‘Vanwege het overbelaste rechtssysteem is de Raad van State voor ons momenteel de grootste vertragende factor’, zegt de windparkontwikkelaar. ‘We willen van Russisch gas af en klimaatverandering tegengaan, voor iemand die zijn steentje wil bijdragen is het dan stuitend dat windparktegenstanders twee jaar plezier hebben van de maximaal 365 euro die het kost om een zaak aan te spannen.’
Met het preventieve besluit van Gelderland de stekker te trekken uit de meeste plannen voor windmolens rond de Veluwe was het een gang naar de rechter zelfs voor, en voorkomt de provincie een latere tik op de vingers vanwege de wespendief. Prowind mag als enige door met het park Horst en Telgt langs de A28 in de gemeente Ermelo/Putten vanwege de iets gunstiger ligging ten opzichte van de Veluwe en het vergevorderde stadium van ontwikkeling.
De wespendief
Vergevorderd betekent in dit geval: na zo’n zeven jaar van zoeken – naar locaties, politieke steun, van inspraakavonden, vergunningaanvragen en milieurapportages – is het nog grofweg drie jaar te gaan voordat de windmolens daadwerkelijk draaien. Verlekkerd kijkt Afman naar zijn Duitse collega’s. In drie tot vijf jaar weten ze daar windparken uit de grond stampen. De procedures zijn niet alleen sneller, rechters baseren zich volgens hem ook meer op feiten. ‘Als er een serieus rapport ligt dat de windmolens er kunnen komen, dan is dat feit in Duitsland waar’, zegt Afman. ‘Dan kun je naar de rechter, maar die zal zeggen: het rapport ligt er.’
Afman gaat in Nederland uit van zeven tot tien jaar voor het bouwen van een windpark. ‘Dat is zonder grote tegenvallers.’ Het Nederlandse systeem is volgens Afman zo ingericht dat rechters belanghebbenden alle kansen geven om met argumenten te komen en die vervolgens allemaal even serieus te behandelen, feitelijk of niet. ‘De lange doorlooptijden geven in Nederland ook tijd om de emoties op te bouwen’, zegt de directeur van het bedrijf dat energieprojecten overigens altijd voor minimaal de helft in coöperatie met omwonenden bouwt. ‘Voor het in Duitsland hoog oploopt, staan die molens er al.’
Afman pleit voor gestandaardiseerde procedures, zodat niet ieder dorpje de hele route steeds opnieuw hoeft te ontdekken. ‘Iedereen zit met dezelfde vragen over slagschaduw, geluid en veiligheid.’ En over de Raad van State zegt hij: ‘Die doet ook iedere keer vergelijkbare uitspraken, waarom moeten we daar twee jaar op wachten? Dat moet binnen zes weken kunnen. Als we zo doorgaan blijven we elkaar in een wurggreep houden.’
Willem van Manen, wespendiefkenner
Het dilemma rond de wespendief laat volgens Willem van Manen, kenner van de vogel, zien hoezeer we de natuur in Nederland hebben laten versloffen. Hij vindt het eigenlijk wel ‘ludiek’ dat een vogel belangrijker wordt geacht dan een vrij groot maatschappelijk belang zoals duurzame-energieopwekking. ‘Meestal gaat het de andere kant op’, zegt de vogelonderzoeker bij Sovon Vogelonderzoek Nederland. ‘Eindelijk een provincie die zonder tussenkomst van een rechter een vogel beschermt.’
Natuurlijk is Van Manen ook tegen klimaatverandering, die onder meer habitats van vogels aantast. Hij is dan ook blij dat hij niet op de stoel van de provincie zat om het besluit te nemen. Maar, zegt hij ook: windmolens kun je nu eenmaal niet overal ongestoord neerzetten.
‘Naar mensen die geen windmolens in de buurt willen hebben, luisteren we toch ook?’, zegt Van Manen. ‘Ze hebben impact. Kijk maar in de Randstad, waar ze nauwelijks staan. Daar wordt toch ook de afweging gemaakt of woongenot van mensen opweegt tegen het voorkomen van gevaarlijke klimaatverandering? Voor mij geldt in deze kwestie: ieder levend wezen is het beschermen waard. Ook de wespendief.’
Al decennia ziet Van Manen dat de verstedelijking van Nederland de natuur verder terugdringt. Dat gaat in stappen. Aan de randen van bebouwing nabij de natuur stelt men dan vast dat daar niet veel ‘kritische soorten’ voorkomen en dat het niet erg is om nog verder op te schuiven met bebouwing. Terwijl men zich volgens Van Manen de vraag zou moeten stellen: waarom komen daar geen kritische soorten meer voor?
Gelderland trekt nu wel een streep en dat laat volgens Van Manen zien dat het kennelijk nog wel belangrijk wordt gevonden dat er vogels broeden in Nederland. ‘Ondanks al die druk die wij leggen op het landschap zijn er gewoon nog plekken waar bijzondere dieren voorkomen’, zegt hij. ‘Als wij dan windmolens nabij die plekken willen neerzetten, dan is dat weer een hapje dat van hun gebied wordt genomen. Er liggen al wegen door de Veluwe, en windmolens zijn nieuwe obstakels voor dieren.’
Dus nee, Van Manen vindt niet dat Gelderland is doorgeslagen door windmolens af te blazen om vijf broedparen van een bepaald soort vogel erbij te krijgen. ‘Als je zegt: nou doe maar dan, zet die windmolens maar weer neer, dan weet je niet welk hek dan weer van de dam is.’
Detectiesystemen en zwarte wieken
De provincie Gelderland en windontwikkelaar Prowind gaan ervan uit dat het windmolenmoratorium rond de Veluwe tijdelijk is. De hoop is gevestigd op technologie. Zoals één wiek zwart verven om vogels af te schrikken, waarmee nu een proef loopt in de Eemshaven. Maar de ogen zijn vooral gericht op detectiesystemen die specifieke vogels zien aankomen en dan onmiddellijk de wieken stilzetten. Zo’n systeem is al in werking voor de zeearend in Zeeland. De provincie Gelderland onderzoekt momenteel vier bestaande cameradetectiesystemen om te zien of een ervan geschikt te maken is voor de wespendief rond de Veluwe.
Wespendief-kenner Willem van Manen van Sovon is sceptisch. ‘Ik ben benieuwd hoe zo’n systeem een wespendief gaat onderscheiden van veelvoorkomende vogels die even groot zijn, zoals een zwarte kraai of de voor sommige vogelaars zelfs lastig te onderscheiden buizerd.’
Robin Radar Systems levert aan onder meer vliegvelden en windparken herkenningsystemen voor vogels. Een woordvoerder zegt dat met camera’s in combinatie met zelflerende radars vogels goed te onderscheiden zijn op vlieggedrag, omvang en kleur. Het windmolenmoratorium rond de Veluwe ziet hij dan ook als een ‘zware maatregel’. ‘Met een korte testperiode verwacht ik dat onze systemen snel kunnen leren de wespendief eruit te pikken.’
Fotografie: Harry Cock, Volkskrant
